Rola zabawy w rozwoju dziecka
Zabawa dziecka to:
- główny rodzaj działalności małego dziecka
- najistotniejszy czynnik rozwoju dziecka między 3 do 6-7 rokiem życia
- jedna z form aktywności dziecka, która sama podlega rozwojowi
Co odróżnia zabawę dziecięcą od innych form aktywności człowieka:
1. Swoboda działania. Dziecko bawiąc się podejmuje czynności dobrowolnie z własnej woli a nie działa na skutek przymusu lub zewnętrznych poleceń typu: "pobaw się teraz sam", "pobawimy się w sklep".
2. Bezinteresowność działania. Zabawa dokonuje się dla osiągnięcia przez dziecko zadowolenia, jakie zawiera się w jej przebiegu. Cele, dla których jest realizowana nie dotyczą wymiaru materialnego oraz nie są związane z zaspokajaniem życiowych potrzeb.
3. Odbywa się ona w określonym, często fikcyjnym miejscu oraz czasie. Zabawę cechuje odrębność oraz równoczesne ograniczenie przestrzenno - czasowe. Stąd tak wielkie znaczenie ma zostawienie dziecku swobody, co do tego gdzie, kiedy i z kim ma ono się bawić.
4. Dziecko bawiące się podczas przebiegu zabawy doświadcza napięcia w postaci silnych emocji, dużego zaangażowania w to co się dzieje - osobisty stosunek dziecka do wykonywanych czynności. Dziecko oczekuje w przekonaniu na pozytywny rezultat tego, co powinno się udać, odczuwając z jednej strony niepewność i zagrożenie a z drugiej strony spokój i bezpieczeństwo.
5. Zabawą rządzą pewne reguły, normy, za sprawą których jest ona uporządkowana. Reguły określają to, co obowiązuje w wytworzonym świecie zabawy. W momencie gdy owe reguły, normy zostaną przekroczone, złamane, to świat zabawy rozpada się.
Mówiąc o roli - znaczeniu zabawy w rozwoju dziecka mamy na myśli funkcje zabawy. Zmiany, jakie dokonują się u dziecka pod wpływem zabawy pozwalają wyróżnić różne funkcje zabawy:
Funkcje zabawy wg E. Hurlocka
a) funkcja kształcąca
- kształcenie zmysłów dziecka
- doskonalenie sprawności motorycznej
- wzbogacanie wiedzy o świecie i o sobie samym
- poznawanie przez dziecko własnych możliwości
- uczenie się oceniania własnych możliwości
b) funkcja wychowawcza
- przyswajanie przez dziecko różnych norm szczególnie w zabawach grupowych
- uczenie się przez dziecko przestrzegania reguł postępowania w różnych sytuacjach
- uczenie się przez dziecko przestrzegania umów z innymi ludźmi
c) funkcja terapeutyczna-korekcyjna
- możliwość uwolnienia się przez dziecko od dręczących je napięć, emocji
- uczenie się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć, emocji
- możliwość poznawania sposobów rozwiązywania swoich problemów osobistych
d) funkcja projekcyjna
- wchodzenie w różne sytuacje
- wykonywanie różnych zadań
- pełnienie przeróżnych ról
• daje dziecku możliwość ujawnienia swoich możliwości
• pozwala osobom dorosłym zauważać i poznawać rożne problemy dziecka oraz jego mocne i słabe strony
Funkcje zabawy wg E.A. Arkina - ujęcie zabawy jako czynnika rozwoju
a) zaspokajanie istotnych potrzeb rozwojowych dziecka, gł. potrzeby poznawania i przekształcania rzeczywistości przez własną działalność
b) rozszerzanie zakresu orientacji w różnych obszarach świata ludzi, przedmiotów, przyrody, lepsze rozumienie rzeczywistości, odróżnianie jej od fikcji
c) kształtowanie zdolności dziecka do podporządkowania swej aktywności i impulsywności dążeń zewnętrznym wymaganiom (normy, reguły, przepisy, umowy)
d) kształtowanie złożonych form działalności, zdolności do samodzielnego i odpowiedzialnego podejmowania i wykonywania zadań
e) rozwój myślenia przyczynowo - skutkowego
f) doskonalenie różnych funkcji psychomotorycznych
g) szybkie uspołecznienie w zabawach zespołowych
Na okres przedszkolny, czyli od 3 roku życia do 6 -7 lat przypada moment ciągłej dominacji w działaniu dziecka, jednak należy pamiętać, że to działanie widoczne jest w pewnych etapach. Pojawia się już rezultat działalności. Zabawa ma początek i koniec, rozgrywa się w czasie, ma momenty spadku i wzrostu napięcia emocjonalnego. W tej fazie rozwoju występują zabawy tematyczne - iluzyjne, inscenizacyjne. Miejsce manipulacji zajmuje poszukiwanie, eksperymentowanie, prawdziwe badanie aż do tworzenia. W początkowej fazie dziecko coś odkrywa, wpada na jakiś pomysł, coś tworzy. W końcowej części tej fazy pojawia się działalność artystyczno-techniczna, która już tylko częściowo jest zabawą. Rozwój działalności artystyczno - technicznej prowadzi do rozwoju następnych form aktywności, czyli nauki a potem pracy.
Dla dobra dziecka, dla jego prawidłowego, harmonijnego rozwoju istotne jest umożliwienie dzieciom prowadzenia swobodnych zabaw w domu i przedszkolu, zorganizowanie otoczenia dziecka w taki sposób by mogło swobodnie korzystać z przedmiotów - zabawek, aby miało przestrzeń w swojej działalności. Rola dorosłych powinna ograniczyć się do zapewnienia dziecku bezpieczeństwa podczas jego spontanicznych działań. Dorośli powinni rozumieć, że "dziecko nie bawi się dlatego, że jest dzieckiem, ale bawi się dlatego, by stać się dorosłym" (L.S. Wygotski).
Podsumowując, możemy powiedzieć, że dzięki zabawie, jej przebiegowi i rozwojowi możliwe jest kształtowanie u dziecka działań intencjonalnych w różnych sferach jego aktywności.